اثرتنش خشکی آخر فصل روی عملکرد دانه و برخی صفات مورفولوژیکی در ژنوتیپ‌های گندم

به منظور ارزیابی عملکرد دانه و برخی صفات مورفولوژیکی در ژنوتیپ‌های امیدبخش گندم نان در شرایط تنش خشکی آخر فصل و تعیین مناسب‌ترین معیار انتخاب در شرایط تنش، آزمایش‌هایی در سال‌های زراعی 81-1380 و 82-1381 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اراک و با استفاده از 20 ژنوتیپ در دو شرایط تنش (قطع آبیاری از مرحله گلدهی به بعد) و بدون تنش در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی و در سه تکرار اجرا شد. با برداشت نمونه‌های گیاهی در مرحله ظهور سنبله (گلدهی) و رسیدن فیزیولوژیکی گیاه صفاتی مانند وزن میانگره اول در زمان گلدهی و رسیدن، تعداد دانه در سنبله، وزن دانه در سنبله، وزن هزار دانه شاخص برداشت و عملکرد دانه اندازه‌گیری شدند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان داد که از نظر اکثر صفات بین ژنوتیپ‌ها، اختلاف معنی‌دار وجود دارد. در شرایط تنش وزن دانه در سنبله همبستگی مثبت و معنی‌دار با شاخص برداشت (**87/0= r ) و تعداد دانه در سنبله (**76/0=r ) داشت. تعداد روز تا گلدهی با وزن پدانکل در زمان گلدهی دارای همبستگی مثبت و معنی‌دار بود. شاخص برداشت نیز همبستگی مثبت و معنی‌دار با تعداد دانه در سنبله (**55/0=r ) و وزن هزار دانه (**82/0=r) داشت. در شرایط بدون تنش، وزن دانه در سنبله همبستگی مثبت و معنی‌دار با شاخص برداشت (**79/0=r) داشت. عملکرد دانه در هکتار نیز با شاخص برداشت (**67/ .= r)، وزن دانه در سنبله (*50/ .= r ) و وزن هزاردانه (*56/ .= r ) همبستگی مثبت و معنی‌دار داشت. با توجه به همبستگی مثبت و بسیار معنی‌دار شاخص‌های M‏P، GMP وSTI با عملکرد دانه در شرایط دارای تنش و بدون تنش در مجموع این شاخص‌ها به عنوان بهترین معیارهای انتخاب در شرایط آزمایش برای تنش خشکی مشخص شدند. بر اساس تجزیه علیت اثر مستقیم صفت شاخص برداشت روی عملکرد دانه در هکتار مثبت (76/0) و بیشترین اثر غیرمستقیم مثبت این صفت از طریق تعداد دانه در سنبله و وزن هزاردانه بود. بیشترین اثر مستقیم مثبت در بین صفات مربوط به وزن هزاردانه (11/1) و بیشترین اثر مستقیم منفی مربوط به وزن دانه در سنبله (05/1-) بود.